Öğrenme Deneyimi Tasarımına Giriş - Bölüm 3
Öğrenme Deneyimleri Yönetimi
Öğrenme deneyimi Mutlu (2015e) tarafından, öğrenme ve deneyim
kavramlarının ansiklopedik tanımlarının birleştirilmesiyle, “yeni bilgi,
davranış, beceri, değer ya da tercihleri kazandıran, değiştiren ya da
güçlendiren katıldığımız ya da maruz kaldığımız fiziksel, zihinsel, duygusal,
ruhani, dini, sosyal ya da sanal olay ya da etkinlik” olarak tanımlanmıştır.
Buna göre bir deneyim eğer yeni bilgi, davranış, beceri, değer ya da tercihleri
kazandırıyorsa ya da var olanları değiştiriyor ya da güçlendiriyorsa, bu bir
öğrenme deneyimidir. Biçimsel öğrenmeyi kapsayan yaşam deneyimlerinde bir
öğrenmenin gerçekleşip gerçekleşmediği birey tarafından kolayca fark
edilebilmektedir. Biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerinde ise birey çoğu zaman
o anda bir öğrenme deneyimi yaşadığını fark etmez. Bu tür deneyimlerin farkına
varmak için daha sonra yaşanan kişisel deneyime ait ipuçlarının dikkatli bir
biçimde gözden geçirilmesi gereklidir. Bu durum kişisel deneyimlerin tümünün
potansiyel bir öğrenme deneyimi olduğu sonucuna götürmektedir.
Geçmiş deneyimlerin gözden geçirilebilmesi için yaşam deneyimlerine ait
anımsatıcı ipuçlarının zahmetsizce ve sürekli olarak yakalanmasına gereksinim
vardır. Mutlu (2015e) bireyin öğrenme deneyimlerine ait ipuçlarının
yakalanması, bir zaman çizgisi boyunca bir araya getirilmesi, birey tarafından
zaman ekseni boyunca taranarak, fark edilen ve anımsanan deneyimlere ait
yorumların girilebilmesine olanak sağlayan bir yaşam günlüğü sistemini ve bu
sistemi kullanarak uygulanabilen “öğrenme deneyimleri yönetimi” yaklaşımını
geliştirmiştir. Öğrenme deneyimleri yönetimi yaklaşımı bireyin yaşam
deneyimlerinin yakalanması, birey tarafından yorumlanması, bağlamlarının elde
edilmesi, deneyimlerin anlamlandırması ve düzenlenmesi aşamalarını
içermektedir.
Yaşam günlüğü sistemi bireyin kullandığı bilgisayarlardaki ekran ve
kamera görüntülerini kendiliğinden her 30 saniyede bir yakalamakta, bir bulut
hizmeti üzerinden aktararak bir çalışma bilgisayarında bir araya getirmektedir.
Birey bir yaşam günlüğü görüntüleyicisi yardımıyla deneyimlere ait görsel
ipuçlarından yararlanarak geçmiş deneyimlerini yorumlayabildiği gibi, sisteme
bütünleşik bir bilgi tabanı yardımıyla deneyimlerine ait bağlamları da
kaydederek düzenleyebilmektedir (Mutlu, 2015e). Birey seçili deneyimlerden bir
deneyim portfolyosu oluşturabilmekte ve deneyimini, bu deneyimle kazandığı
yetkinlikler ve kanıtlarını raporlayarak, anlamlandırabilmektedir (Mutlu,
2015b). Geliştirilen sistem sadece geçmiş ve şu andaki deneyimleri değil,
gelecekte olması muhtemel deneyimlerin de yorumlanabilmesine izin verdiği için,
birey bu sistem yardımıyla, deneyimleri düzenleme aşamasında, gelecek
deneyimlerini planlayabilmekte, güncel deneyimlerini
izleyerek-denetleyebilmekte, geçmiş deneyimlerini de değerlendirebilmektedir.
Yaşam deneyimleri yönetimi yaklaşımında deneyimler gün içerisindeki
etkinlik/olaylar; birbiriyle ilişkili etkinlik/olayların oluşturduğu epizodlar
ve birbiriyle ilişkili epizodların oluşturduğu öyküler şeklinde hiyerarşik bir
yapıda düzenlenebilmektedir (Mutlu, 2016). Mutlu (2015d) izleyen bir
çalışmasında yaşam günlüğü sistemini ses, video, ekran videosu, konum ve not
yakalayacak biçimde geliştirmiştir.
Yaşam günlüğüne dayalı öğrenme deneyimleri yönetimi yaklaşımı uzun süre
uygulandığında; (a) bireyin neredeyse süre içindeki bütün yaşam deneyimlerine
ait yorumlar, (b) bu deneyimlere eşlik eden bağlamların oluşturduğu kişisel
bilgi tabanı ve (c) yaşam deneyimleri içerisine serpilmiş öğrenme deneyimlerine
ait portfolyolar elde edilmiş olur. Bu enformasyon bireyin o andaki kişisel
modelini oluşturur. Bu model üzerinde zamansal bir dolanmayla modelin nasıl
oluştuğu ve zamanla nasıl geliştiği gözlenebilir. Bu özellik nedeniyle öğrenme
deneyimleri yönetimi yaklaşımında deneyimlerin yorumlanması, bağlamlaştırılması
ve anlamlandırılması aşamaları “modelleme aşaması” olarak tanımlanmıştır (Grafik
1). Geliştirilen yaşam günlüğü sistemi ve uygulanan öğrenme deneyimleri
yönetimi yaklaşımı kullanıcının bir yaşam günlüğü sistemi yardımıyla kendisini
modellemesi; bu modelde değişiklikler öngörmesi ve devam eden ve tamamlanan
deneyimleri değerlendirerek kişisel modelini ve modelin geleceğe yansısını
güncellemesine olanak sağlayarak, bireylerin üstbilişsel düzenleme becerilerini
desteklemektedir (Mutlu, 2016).
Grafik 1. Öğrenme Deneyimleri Yönetimi Modelinin Aşamaları (Mutlu,
2016)
Öğrenme Deneyimlerini Planlama
Deneyimleri Planlama sürecinde birey kişisel modelini
genişletmek-geliştirmek amacıyla geçmişinden ve şu anda içinde bulunduğu
koşullardan yararlanarak, geleceğe yönelik istek, önsezi ve öngörüleri üzerinde
düşünüm gerçekleştirir ve zihnindeki düşünceleri netleştirdikçe geleceğe
yönelik amaçlar, hedefler ve yol haritaları oluşturur. Öğrenme deneyimlerinin
üstbilişsel düzenlenmesi işlemlerinden biri olan planlama, kaynakların bir
öğrenme amacı ve hedefleri için tahsis edilmesi olarak ele alındığında, bir öğrenme
deneyiminin planlanması, bir öğrenme amacı ve hedefleri doğrultusunda yaşanması
öngörülen öğrenme deneyimlerinin belirlenmesi işlemidir. Bireyin bu amaçla
kullanabileceği hiyerarşik düzenleme araçları, zamansal düzenleme araçları ve
zamansal izleme listeleri (Mutlu, 2016) tarafından tanımlanmıştır.
Birey yaşam günlüğü ile yakaladığı günlük verilerinden yola çıkarak
etkinlik/olayları, ardından epizodları ve son olarak öykülerini
belirleyebilmekte ve tanıyabilmektedir. Birey bu yorumlama sürecinin ardından
bağlamlaştırma ve anlamlandırma süreçlerini de uygulayarak kişisel modelinin
“yapımını” gerçekleştirmektedir. Fakat planlama sürecinde bu işlemin tersine
gereksinim duyulur. Planlamada önce öyküler tanımlanır, öykülere epizodlar
atanır, son olarak epizodların bünyesinde etkinlikler/olaylar tanımlanır. Bu,
geleceğin bir tür “yapıbozumu”dur.
Birey, üstlendiği yaşam rolleri kapsamında geçmişten gelen, şu anda
devam eden ve gelecekte de devam etmesi muhtemel öykü-epizod-etkinlik/olay
şeklindeki deneyim yapılarına sahip olabileceği gibi, günümüzde başlayan ve
gelecekte devam etmesi muhtemel deneyimler yapıları ile gelecekte başlaması
muhtemel deneyim yapılarına da sahip olabilir (Mutlu, 2016). Bu modeldeki öykü-epizod-etkinlik/olay
şeklindeki deneyim yapısında uzun zaman önceki ya da sonraki deneyimler söz
konusu olduğunda öykü, epizod ve etkinlik/olayların kapsadığı süreler uzamakta;
yakın zamanda yaşanan/yaşanacak olan ya da şu anda yaşanan deneyimler söz
konusu olduğunda bu süreler kısalmaktadır. Böylece yıllar süren bir öykü ya da
birkaç gün süren bir öyküye de yer verilebilmektedir.
Planlama sürecinde gelecekte yaşanması öngörülen deneyimlerin hiyerarşik
biçimde tanımlanması işleminin ardından bu deneyimlerin bir “yansıtma”
etkinliği ile biçimlendirilmesi gerekir. Gelecekteki deneyimlerin yansıtılması
işleminde gelecekteki öyküler, epizodlar ve etkinlik/olaylar yorumlanır.
Yorumlar, deneyimle ilgili tanımları, düşünceleri, kararları vb. içerebilen
serbestçe oluşturulmuş notlar, etiketler, açıklamalar olabilir. Öğrenme
deneyimleri yönetimi yaklaşımına yönelik önceki çalışmalarda planlama süreci bu
aşamada sona ermektedir ve bireyin planlamış olduğu öğrenme deneyimlerini
önceden basitçe konu ve kapsam belirleme dışında herhangi bir tasarım yapmadan
yaşayacağı varsayılmaktadır (Mutlu, 2016). Bireyin gerektiğinde, zamanı
geldiğinde ilgili deneyimi yaşamaya başlarken, deneyime ilişkin diğer
nitelikleri tasarlayabileceği düşünülmüştür. Önceki çalışmalarda
kesinleştirilmeden bırakılan bu aşamanın kendi başına bir araştırma problemi
olarak ele alınarak uygulanabilir bir sürecin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu
durumda araştırma sorusu şu olacaktır: öğrenen, daha proaktif bir davranışla,
gelecekteki deneyimlerini planlanmasının ötesine geçerek, gelecekte yaşayacağı
öğrenme deneyimlerini önceden tasarlamak için nasıl bir süreç uygulamalıdır? Bu
çalışmada bu soruyu yanıtlamak amacıyla gelecekteki öğrenme deneyimlerini
tasarlamak ve inşa etmek için bir yaklaşım geliştirilmektedir.
Öğrenme Deneyimi Tasarımı Süreci
Planlama aşamasında gelecekte yaşanması öngörülen/belirlenen
deneyimlerin, zamanı geldiğinde yaşanabilmesi amacıyla, önceden tasarımını
gerçekleştirmek gerekir. Bu amaçla önce
gelecekteki deneyimler “hayal edilir”. Hayal etmeyi izleyen aşama olan
“tasarlama”, hayal edileni gerçeğe dönüştürmenin yollarını belirlemektir. Tasarlanan deneyim bir yapım süreciyle
“geliştirilerek”, deneyimin oluşturulması sağlanır. Yapım işlemi tamamlanan
deneyim, planlandığı zamanda ve sürede birey tarafından yaşanır. Deneyim
yaşanırken, eğer varsa, bireyin yaşam günlüğü sistemi deneyimi yakalar ve birey
tamamlanan deneyimi daha sonra yaşam günlüğü sistemini kullanarak tarayabilir
ve yorumlayarak değerlendirebilir. Görüldüğü gibi, öğrenme deneyimi tasarımı
süreci, öğrenme deneyimlerinin düzenlenmesi aşamaları olan geleceğin
planlanması, içinde bulunulan anın izlenmesi-denetlenmesi ve geçmişin
değerlendirilmesi döngüsüne paralel bir akışa sahiptir ve planlama ile
izleme-denetleme aşamaları arasına yerleşir (Grafik 2).
Grafik 2. Öğrenme Deneyimi Tasarımı Sürecinin Temel Aşamaları
(Not: Yararlanılan kaynaklar yazı dizisinin sonunda topluca verilecektir.)
